1. Titan - Gia tộc Rockefeller - Một tác phẩm bán chạy nhất tại Mỹ

Titan- Gia tộc Rockefeller là một cuốn tiểu sử xuất sắc, làm sống lại cuộc đời của John D. Rockefeller Sr. (1839-1937) một cách sinh động với góc nhìn rộng lớn trong thế kỷ 19. Là một nhân vật rất khó viết tiểu sử, nổi tiếng về sự thận trọng ngầm, John Davidson Rockefeller đã mang xuống mồ các bí mật che đậy những điều tai tiếng không chỉ về Standard Oil, đại tập đoàn mà ông xây dựng, mà còn về cả gia đình ông nữa. Nhưng Ron Chernow, tác giả của “The House of Morgan” (tạm dịch Ngôi nhà Morgan) và “The Warburgs” (tạm dịch Những thị trấn chiến tranh) đã ghi nhận vai trò của người vợ ông Valerie trong việc giúp Rockefeller cất lên tiếng nói– không quá đồng cảm cũng không quá sắc sảo, giọng nói của trí thông minh đạo đức – điều có lẽ là phản ánh đúng nhất về nhân cách phức tạp của ông. 

Ngược với phong cách áp đặt toàn diện - thường có nguy cơ đồng nhất người viết tiểu sử với bọn vô lại xuất bản - Chernow đã biến những sự hỗn độn không thể cứu vớt trong cuộc đời Rockefeller (được ghi lại trong những dấu nối của Forster) trở thành ngọn lửa thử vàng trong cuốn sách hấp dẫn của mình. Vì vậy có thể nói Titan - Gia tộc Rockefeller là cuốn tiểu sử khách quan, không nghiêng về bôi nhọ hay tán tụng. Và đọc cuốn tiểu sử này bạn sẽ ngạc nhiên khi khám phá về cuộc đời của một nhà tư bản, cũng như về một gia tộc bí ẩn, một đế chế lẫy lừng trong ngành dầu mỏ. 

Trong suốt cuộc đời của Rockefeller, tiền luôn là một động lực ám ảnh đối với ông. Chernow viết, thậm chí từ khi là một đứa trẻ, ông đã mua kẹo theo cân, rồi chia thành từng phần nhỏ và bán cho chính anh chị em mình để hưởng phần lợi nhuận nhỏ xíu. Khuynh hướng tham lam này bắt nguồn từ hoàn cảnh khó khăn của thời thơ ấu tại quận Finger Lakes, phía trên New York. Rockefeller được nuôi dạy trong bầu không khí thiếu an toàn kinh tế dai dẳng. Cha của ông, William Avery Rockefeller, hay còn gọi là Big Bill, thường bỏ rơi vợ và 5 đứa con để đến khu mở đường, nơi ông kiếm ăn bữa đực bữa cái với danh nghĩa bác sỹ thảo dược, bán thuốc dầu rắn để chữa từ ung thư cho đến bệnh vặt cho người dân nông thôn ở vùng viễn tây Iowa. Và còn tai tiếng hơn, Big Bill còn là kẻ năm thê bảy thiếp. Thậm chí có thời gian, ông còn đem cô bồ về ở tại ngôi nhà tàn tạ của mình, nơi mà cô bồ có điểm tương đồng với người vợ, bà Eliza cả đời sống trong đau khổ, mang thai hết lần này đến lần khác.

Gia đình Rockefeller vốn sống lần hồi với những khoản mua chịu từ cửa hàng tổng hợp và tính tằn tiện đầy bất an, thể hiện qua nhưng bộ quần áo cũ tơi tả mà John Rockefeller cũng như chị Lucy, em gái Mary Ann, và 2 em trai William và Frank mặc. John khi đó đã bị gạt ra ngoài khi cả lớp cùng chụp ảnh ở trường ngữ pháp bởi vì quần áo quá sờn rách, và sau này ông trở thành cha của người tiết kiệm từng tờ giấy, dây buộc thùng hàng được giao đến biệt thự của ông tại Cleveland. Thói khinh suất của Big Bill làm nảy sinh tính thận trọng trong con trai ông. Tố chất thiên tài kinh doanh của Rockefeller là tổng hòa của sự thận trọng pha lẫn quyết đoán, trực giác kiên nhẫn và quyết tâm không biết mỏi mệt.

Với hoàn cảnh nghèo mòn xác xơ của nhà Rockefeller, mỗi lần Big Bill về nhà là một dịp lễ vui vẻ. Người đàn ông xảo trá này, theo cách gọi của Chernow, là một kỳ nghỉ bằng xương bằng thịt, ném sỏi vào cửa sổ để báo hiệu chuyến viếng thăm của ông, cưỡi con ngựa mới, mặc quần áo đẹp rồi khua cả tập dày hóa đơn nhăn nheo chỉ để tỏa sáng trong con mắt đói khát của con trai mình. Tiền là phương tiện tình yêu của Big Bill. Mà John D. Rockefeller thì chưa từng, chưa bao giờ có đủ điều đó.

Tính cách kiên cường trong gian khó của Eliza Rockefeller đã tạo cho John niềm kính trọng vĩnh cửu và niềm mộ đạo sâu sắc. Từ tình yêu của cha đối với tiền bạc và tình yêu của mẹ dành cho Chúa, ông đã tạo dựng nên một pháo đài chính trực trong các công việc kinh doanh của mình. “Tôi luôn coi đó là một bổn phận chính trực khi nhận tất cả những thứ mà tôi vinh dự có được hay cho đi thất cả những thứ mà tôi có thể.” Ngay cả khi là một viên thư ký túng quẫn trong một công ty môi giới hàng hóa ở Cleveland, Chernow đã chỉ ra rằng, Rockefeller của những năm 20 tuổi, vẫn đóng góp cho Nhà thờ truyền giáo Bap-tít phố Erie. Thông qua nhà thờ, Rockefeller đã gặp 2 người thay đổi cuộc đời của ông.

2. Dầu mỏ, tiền bạc và quyền lực (Tái bản 2018) - Daniel Yergin

Tác phẩm đã khắc họa toàn cảnh lịch sử ngành công nghiệp dầu mỏ – cuộc giao tranh giành tiền bạc và quyền lực có xung quanh vấn đề dầu mỏ. Cuộc chiến này đã làm rung chuyển nền kinh tế toàn cầu, phản ánh hậu quả của các cuộc chiến tranh thế giới và khu vực, đồng thời thay đổi vận mệnh nhân loại nói chung và các quốc gia nói riêng.

“The Prize – Dầu mỏ, tiền bạc và quyền lực” – Thiên sử thi vĩ đại nhất thế kỷ 20

Dầu Mỏ, Tiền Bạc Và Quyền Lực đã được hãng PBS dựng thành bộ phim cùng tên và được trao giải Eccle cho tác phẩm không hư cấu xuất sắc nhất năm 1992.

“Đây là cuốn sách viết về lòng tham, về tham vọng và nỗi khát khao quyền lực. Cuốn sách đề cập đến những người đã kiến tạo nên diện mạo của ngành dầu mỏ, từ cựu Bộ trưởng dầu lửa Ả rập Xê-út Yamani và Tổng thống Geogre Bush đến Armand và Saddam Hussein….” – Theo Financial Times.

“The Prize – Dầu mỏ, tiền bạc và quyền lực” là một cuốn sách rất đặc biệt; có thể coi đây là cuốn biên niên sử hết sức lý thú của hành tinh chúng ta trong hơn một thế kỷ nay, xoay quanh một tài nguyên có tầm quan trọng sống còn đối với hầu hết các quốc gia muốn đặt chân lên con đường công nghiệp hóa và đi tới phồn vinh, đó là DẦU MỎ. Tác giả cuốn sách, DANIEL YERGIN, người đã được trao giải thưởng Pulitzer, là một chuyên gia về các vấn đề toàn cầu và dầu mỏ. Ông là Chủ tịch Hiệp hội nghiên cứu năng lượng Cambridge, một cơ quan tư vấn hàng đầu về năng lượng quốc tế. Ông cũng từng là giảng viên trường Đại học Harvard và trường John F. Kennedy Harvard.

Lịch sử dầu mỏ đã chứng kiến sự ra đời của nhiều hợp đồng và nhiều quyết định quan trọng – do các cá nhân, công ty và các quốc gia thực hiện. Đôi khi, chúng ra đời dựa trên những suy tính kỹ càng, và đôi khi, chúng lại chỉ đơn giản là kết quả của một sự tình cờ. Không ngành kinh doanh nào có thể định nghĩa rõ ràng và chính xác ý nghĩa của rủi ro và phần thưởng cũng như tầm quan trọng của cơ hội và số phận như ngành dầu mỏ”. Có thể coi đó là sự mô tả khá chính xác vóc dáng và bản chất của ngành công nghiệp dầu khí. Từ địa vị chưa mấy được chú ý vào đầu thế kỷ XX, dầu mỏ, với tư cách một nhân tố tạo nên sức mạnh quốc gia, đã khẳng định tầm quan trọng của nó ngay trong Chiến tranh thế giới thứ nhất, khi những chiếc máy bay chạy bằng động cơ đốt trong soán ngôi của các phương tiện di chuyển dùng ngựa và than.

Đến giữa thế kỷ XX, rất ít người còn hoài nghi về vai trò quan trọng không thể thiếu của dầu mỏ trong cán cân năng lượng toàn cầu. Nửa cuối của thế kỷ XX, thế giới chứng kiến sự bứt phá và chiếm lĩnh vị trí thống soái của dầu mỏ và khí thiên nhiên với nền công nghiệp và dịch vụ xã hội, bỏ xa nhiên liệu hóa thạch truyền thống là than đá. Những năm đầu của thế kỷ XXI này đang đánh dấu sự vươn lên ngoạn mục của dầu mỏ và khí đốt khi các quốc gia giàu hai nguồn tài nguyên này dường như đang có khả năng khuynh đảo ít nhất là một phần của thế giới văn minh bằng cách đóng hay mở các giếng dầu hoặc các đường ống dẫn khí. Mấy năm nay, Iran vẫn bướng bỉnh với các nghị quyết của Liên hợp quốc và các cường quốc Âu – Mỹ về vấn đề hạt nhân chắc cũng dựa vào thế có trữ lượng dầu gần 20 tỷ tấn, chỉ đứng sau Arập Xêút.

Venezuela, một trong những nước có trữ lượng dầu khổng lồ, cũng tỏ ra hết sức ngang ngạnh trong quan hệ với Mỹ. Quan hệ Nga – Ukraine, Nga – Belarus lúc ấm (thậm chí đã quyết định thành lập Liên bang với nhau), lúc lạnh cũng vì khí đốt. Rồi Trung Quốc, quốc gia có tốc độ phát triển kinh tế cùng với tốc độ tăng trưởng nhập khẩu dầu lớn nhất thế giới (trong khi nguồn tài nguyên trong nước có hạn), đã có những hoạt động hết sức mạnh mẽ để đẩy mạnh quan hệ hợp tác kinh tế với hầu hết các nước châu Phi có lẽ cũng nhằm vào nguồn tài nguyên dầu khí từ lục địa này.

Có thể nói, sự tồn vong và phát triển của thế giới hiện nay phụ thuộc phần lớn vào các nguồn tài nguyên, chủ yếu là dầu mỏ, khí đốt và than đá. Ngay cả nguồn lương thực của chúng ta, dù là sản phẩm của ngành nông nghiệp, cũng phụ thuộc không ít vào các nguồn tài nguyên này với tư cách là nguyên liệu (ví dụ để sản xuất phân đạm từ dầu, khí và than đá) hoặc nhiên liệu cho máy móc.

Theo thống kê của các tổ chức nghiên cứu năng lượng thế giới, trữ lượng dầu được xác minh của toàn thế giới (số liệu năm 2005) nằm trong khoảng từ 2.050 cho đến 2.390 tỷ thùng, tương đương từ 270 đến 323 tỷ tấn, và đến bây giờ chúng ta đã sử dụng khoảng 45 cho đến 70% trữ lượng đó. Các nước ở vùng Trung Đông chiếm khoảng một nửa trữ lượng dầu xác minh của thế giới, trong đó riêng Saudi Arabia chiếm một phần tư.

Nếu tính cả vùng Bắc Phi và các quốc gia thuộc Liên Xô cũ ở Trung Á thì tỷ lệ này còn cao hơn nữa. Trong khi đó, trữ lượng dầu ở các nước G7 khá khiêm tốn, nếu không muốn nói là quá ít (trừ Canađa có trữ lượng dầu trong cát lớn, nhưng có lẽ còn lâu mới có thể khai thác hiệu quả được do giá thành khai thác cao). Cho nên, điều dễ hiểu là vùng Trung Đông, Trung Á, Bắc Phi và cả Mỹ Latinh, hiện có nhiều điểm nhạy cảm nhất, tiềm ẩn những bất ổn về an ninh chính trị của thế giới.

Không ai có thể dự đoán được nguy cơ mất ổn định ở những vùng này bao giờ mới có hồi kết chừng nào dầu mỏ vẫn còn là đối tượng, cũng là công cụ hết sức nhạy cảm và hữu hiệu trong các tranh chấp quốc tế dù dưới bất kỳ màu áo gì: sắc tộc, tôn giáo hay hệ tư tưởng, chế độ chính trị. Nhưng liệu thế giới còn sử dụng dầu được bao nhiêu năm nữa? Liệu có phải thời gian để sử dụng lượng dầu dự trữ đã được xác minh có thể còn ngắn hơn 40 năm? Vậy các kịch bản có thể xảy ra với bức tranh dầu khí cũng như thế giới trong thế kỷ này sẽ như thế nào? Liệu nhân loại còn có khả năng tìm thấy dầu (và khí) nữa không? Giải pháp nào sẽ được tiến hành để bảo đảm nguồn năng lượng cho tương lai nếu dầu cạn kiệt? Đó là những câu hỏi luôn luôn làm đau đầu nhà lãnh đạo các quốc gia và gánh nặng đó lại được đặt lên vai các nhà khoa học, các nhà quản lý. Câu hỏi đầu tiên cần trả lời là dưới lòng đất còn bao nhiêu dầu nữa?

Theo đánh giá của các nhà khoa học thì trong tương lai còn có thể tìm thêm được khoảng từ 275 đến 1.469 tỷ thùng dầu nữa. Nếu lấy con số lạc quan nhất thì lượng dầu sẽ được phát hiện và xác minh sẽ bằng với trữ lượng xác minh mà chúng ta đang có trong tay. Nghĩa là kỷ nguyên dầu mỏ còn có thể kéo dài thêm 40 – 50 năm hoặc dài hơn, ngắn hơn, tùy mức sử dụng hàng năm tăng hay giảm. Tuy nhiên, triển vọng này lạc quan đến mức độ nào là điều không dễ dự báo.
Song các nhà khoa học và các nhà hoạch định chính sách trên thế giới vẫn tỏ ra tin tưởng, bởi hiện tại đang có một số khả năng chứng tỏ việc tăng trữ lượng dầu toàn cầu là điều có thể xảy ra. Thứ nhất, đó là việc tăng hệ số thu hồi dầu ở các mỏ đang và sẽ đưa vào khai thác. Điều này đạt được là nhờ các công ty khai thác dầu đưa vào sử dụng những công nghệ và kỹ thuật hiện đại, tiết kiệm chi phí cho việc thăm dò và khai thác dầu, làm giảm giá thành. Thứ hai, trữ lượng dầu được công bố của các quốc gia chưa phải là trữ lượng thật sự người ta có. Thứ ba, trữ lượng được xem xét hiện nay chưa bao gồm các dạng hóa thạch có chứa dầu như cát dầu (tar sands) và bitum (bitumen).

Một tiềm năng chưa được tính đến nữa là trữ lượng có thể có ở Nam Cực đang bị cấm thăm dò, khai thác vì mục đích bảo vệ môi trường. Nói chung, các nguồn dầu này, nếu khai thác được, sẽ cho sản lượng không nhỏ trong cán cân năng lượng hóa thạch. Thứ tư, các vùng nước sâu, vùng gần Bắc Cực đang là thử thách cũng là cơ hội lớn đối với các công ty dầu khí thế giới.

Trong những năm gần đây, nhiều mỏ dầu nước sâu ở vịnh Mexico, ở Angola và ở Đông Thái Bình Dương đã được phát hiện và đưa vào khai thác. Ở Việt Nam, bên cạnh việc tiếp tục tìm kiếm dầu khí ở những vùng gần bờ, các công việc chuẩn bị cho việc ra xa bờ, nhất là vùng thềm lục địa phía nam, đang được xúc tiến tích cực.

Theo đánh giá của các cơ quan năng lượng quốc tế, Việt Nam đang ở trong giai đoạn tăng trưởng sản lượng dầu, trong khi Trung Quốc, Indonesia, Malaysia, Thái Lan… đã đi qua giai đoạn đỉnh cao của sản lượng. Triển vọng lạc quan của ngành dầu khí sẽ còn được nâng cao hơn nữa nhờ một hướng đi đang được mở ra để gia tăng nguồn nhiên liệu cho giao thông vận tải, công nghiệp và sinh hoạt. Đó là nguồn nhiên liệu sinh học, mà chủ yếu là cồn sinh học (gasohol) và diesel sinh học (biodiesel). Cồn sinh học, mà thực chất là etanol được sản xuất từ ngũ cốc, sắn, mía, củ cải, kể cả xác các loại thực vật…, đang được nhiều nước như Mỹ, Brazil, Trung Quốc, Thái Lan, Philippines… sản xuất với quy mô không nhỏ để thay thế hoặc pha lẫn với xăng. Trong khi đó, biodiesel sản xuất từ các loại dầu thực vật, chủ yếu là dầu hạt cải (rape oil) và dầu hướng dương (sunflower oil) thì lại được nhiều nước châu Âu chú trọng.

Năm 2005, EU đã sản xuất và tiêu thụ khoảng 10 triệu tấn biodiesel. Và để đón đầu và tiếp cận sự “ra đi” của kỷ nguyên dầu khí có khả năng xảy ra vào nửa cuối thế kỷ này, các nhà khoa học trên thế giới còn có những kịch bản hấp dẫn và lãng mạn hơn nữa. Đó là năng lượng nhiệt hạch (năng lượng phát ra khi tổng hợp hạt nhân chứ không phải năng lượng phân rã hạt nhân như trong các nhà máy điện nguyên tử hiện nay), năng lượng mặt trời, các dạng năng lượng tái tạo khác và nhất là năng lượng hydro lấy từ nước thông qua phản ứng quang – xúc tác.

Có thể nói, dầu mỏ đã trở thành động lực phát triển của thế giới trên con đường tiến tới văn minh, đồng thời cũng là nguyên nhân gây ra biết bao biến động xã hội để tàn phá nền văn minh đó. Nhưng đó là định mệnh chăng? Năng lượng nguyên tử, thậm chí lúc mới được phát hiện, chưa mang lại lợi ích gì cho nhân loại thì đã gây tai họa, nhưng rồi nó cũng phải thuần phục để phục vụ lợi ích con người. Và chúng ta hy vọng khi phải chia tay với kỷ nguyên dầu khí, thì loài người đã có trong tay những nguồn năng lượng thay thế dồi dào và sạch hơn.

Đúng như lời của tác giả cuốn sách này, dầu mỏ (và khí thiên nhiên) đã tạo nên “những thay đổi vĩ đại” trong hơn một thế kỷ nay của lịch sử nhân loại. Qua những trang sách, độc giả sẽ nhận rõ, một mặt, những “cống hiến” to lớn của dầu mỏ đối với sự phát triển thần kỳ của thế giới, mặt khác, những “tội lỗi” tày trời trong việc tiếp tay cho những kẻ tham tiền bạc và những thế lực tham quyền lực gây ra chết chóc, bất công xã hội và những cuộc tàn phá kìm hãm nền văn minh nhân loại. Đó là chưa kể “tội” của dầu mỏ đang cùng với các nhiên liệu hóa thạch khác gây ô nhiễm nặng nề cho môi trường và sự nóng lên của toàn cầu.

SÁCH CÙNG TÁC GIẢ

Những Đỉnh Cao Chỉ Huy: Cuộc Chiến Vì Nền Kinh Tế Thế Giới - Daniel Yergin

Toàn bộ lịch sử kinh tế của thế kỷ 20 được phơi bày trong gần 900 trang của cuốn sách Những đỉnh cao chỉ huy - Cuộc chiến vì nền kinh tế thế giới với đầy ắp những lý luận, tư liệu...

Tại sao lại phải chuyển đổi sang thị trường? Tại sao và như thế nào mà sự chuyển đổi từ kỷ nguyên, trong đó “nhà nước” – chính phủ các nước – luôn tìm cách nắm giữ và kiểm soát nền kinh tế nước mình, sang kỷ nguyên với những ý tưởng về cạnh tranh, mở cửa, tư nhân hóa và nới lỏng các quy định đã và đang thống trị tư tưởng kinh tế thế giới?

Câu hỏi này lại tiếp tục làm nảy sinh những câu hỏi khác: Liệu những thay đổi này có phải là không thể đảo ngược? Chúng có phải là một phần của quá trình phát triển và tiến hóa liên tục? Những kết quả và viễn cảnh về chính trị, xã hội, kinh tế của sự thay đổi căn bản này trong mối quan hệ giữa chính phủ và thị trường là gì? Đó là những câu hỏi cơ bản mà cuốn sách này sẽ tìm cách trả lời.

Chắc chắn rằng ranh giới giữa nhà nước và thị trường chưa bao giờ được giải quyết một lần là xong chỉ bởi vài cuộc hội thảo ôn hòa. Thay vào đó, đây là chủ đề của các cuộc chiến lớn về trí tuệ và chính trị cũng như những cuộc đụng độ không dứt trong suốt thế kỷ này.

Các cuộc chiến nói chung đã tạo nên một trong những một vở kịch vô danh định hình diện mạo thế kỷ XX. Ngày nay, sự xung đột đó đã trở nên sâu và rộng đến mức đang định hình lại thế giới chúng ta – và chuẩn bị vẽ nên bức tranh của thế kỷ XXI.

ĐÁNH GIÁ/NHẬN XÉT CHUYÊN GIA:

“Một câu chuyện đầy lôi cuốn và hấp dẫn... Cuốn sách này tuyệt vời ở mọi góc độ, tình tiết thú vị và dí dỏm… Các tác giả đã thể hiện sự am hiểu sâu sắc về thị trường, đồng thời nhận thức được những bước thoái trào của nó... Đây là một cuốn sách tuyệt vời chỉ dẫn về tương lai của chủ nghĩa tư bản”.

The Economist

“Đã có một cuộc cách mạng trong tư duy kinh tế xảy ra theo quy trình giống như bất cứ cuộc cách mạng khoa học nào. Cuốn Những đỉnh cao chỉ huy kể về sự thay đổi mà thế giới đang tạo ra. Đây là một chỉ dẫn quan trọng hướng tới nền kinh tế của thế kỷ XXI”.

Lawrence Summers

“Thành công vinh quang của Những đỉnh cao chỉ huy là giải thích những biến đổi sâu sắc của thời đại ngày nay thông qua chiều kích lớn lao của lịch sử”.

Valéry Giscard d’Estaing, cựu Tổng thống Pháp

Daniel Yergin:

Chủ tịch Hiệp hội Nghiên cứu Năng lượng Cambridge, thành viên của Trung tâm Doanh nghiệp và Chính phủ thuộc Harvard Kennedy School, và là ủy viên quản trị của Viện Brookings.

Là cây bút nổi tiếng, ông là tác giả và đồng tác giả của nhiều cuốn sách nổi bật, trong đó cuốn Dầu mỏ, tiền bạc và quyền lực (The Prize: The Epic Quest for Oil, Money, and Power) đã giành được giải thưởng Pulitzer và giải thưởng Eccles, và là tư liệu xây dựng nên một loạt các chương trình truyền hình gồm 8 phần do PBS và BBC phối hợp sản xuất.

Joseph Stanilaw:

Người đồng sáng lập Hiệp hội Nghiên cứu Năng lượng Cambridge, đồng thời là một cố vấn hàng đầu trên các thị trường và các vũ đài chính trị quốc tế, nhà kinh tế cao cấp tại Cơ quan Năng lượng quốc tế có trụ sở tại Paris. Tiến sĩ Stanislaw đã đi khắp thế giới, cố vấn cho các công ty và các quốc gia về chiến lược xử lý rủi ro cũng như các cơ hội trên thị trường mới phát triển. Ông nhận bằng cử nhân tại Đại học Harvard, và bằng tiến sĩ tại Đại học Edinburgh và từng là giáo sư giảng dạy tại Đại học Cambridge.

Sách Khai Minh trân trọng giới thiệu bạn đọc !